Soru: “Laboratuvarımız her gün organik çözücüler kullanıyor. Solvent maruziyeti konusunda endişelenmeli miyiz?”
Bu soruyu oldukça sık duyuyorum ve kısa bir cevap verecek olursam: EVET.
Ama bu basit bir evet/hayır sorusu olsaydı, söyleyecek başka bir şeyim olmazdı ve bu şimdiye kadar yazılmış en kısa blog yazısı olurdu.
Gerçek şu ki, her laboratuvar sahibi veya yöneticileri solvente maruz kalmanın kimyagerleri ve teknisyenleri için oluşturduğu riskten endişe duymalıdır; ama bizim en çok ilgilendiğimiz şey çözücünün kendisi değil.
Evet, bir kimyagerin bir veya daha fazla kimyasal döküşlmeye ve sıcramaya maruz kalabileceği bir kaza meydana gelebilir. Ancak bu tür kazalar (umarım!) nispeten nadirdir. Bahsettiğim tipik, daha yaygın maruz kalma, çözücüye değil, çözücü buharlarına yöneliktir.
Organik çözücüler , yapılan spesifik kimya veya laboratuvar çalışmasından bağımsız olarak laboratuvarlarda yaygın olarak kullanılır. Neredeyse bu çözücüler her yerdedir.
Çözücüler, en az 1 karbon atomu ve en az 1 hidrojen atomu içeriyorsa bileşik sınıfına girer. Ayrıca aşağıdakiler gibi benzer fiziksel özelliklere de sahiptirler:
- Durum ve renk – oda sıcaklığında berrak, renksiz ve sıvı
- Kaynama noktası – düşük kaynama noktası ve buharlaşması kolay
- Uçuculuk – son derece uçucudur ve buharlaşması kolaydır, bu nedenle oda sıcaklığında güçlü (ve biraz rahatsız edici) bir koku üretmeleriyle bilinirler.
Düşük kaynama noktaları ve yüksek uçuculukları, bu bileşiklerin uçucu organik bileşikler (VOC'ler) olarak adlandırılmasının temel nedenlerinden biridir.
ABD Çevre Koruma Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bu tanımı bir adım öteye taşıyor ve VOC bileşiklerini kaynama noktası aralıklarına göre 3 kategoriye ayırıyor . Bu bileşikler "çok uçucu organik bileşikler" (veya New England bölgesinden iseniz "kötü uçucu organik bileşikler"), "uçucu organik bileşikler" ve "yarı uçucu organik bileşikler" olarak tanımlanır. Bu sınıflandırmanın bir dökümü aşağıdaki tabloda listelenmiştir:
VVOC Bileşikleri
Adından da anlaşılacağı gibi, VVOC bileşikleri en düşük kaynama noktalarına sahiptir ve çok uçucudur. Evet, bu bileşikler çok uçucudur, sıvı halde olmaları gerekiyorsa laboratuvarda çalışmak zor olabilir. Bu bileşikler kolayca buharlaşır ve dikkatli olmazsanız, bu çözücülerden birinin tüm bir şişesi çok hızlı bir şekilde gaz fazına dönüşebilir. Çözücünüzü kaybettiğiniz için laboratuvar çalışmalarınız yalnızca durma noktasına gelmekle kalmaz, aynı zamanda güvenliğiniz de risk altındadır. Çözücü buharlarını yakalamak ve sınırlamak zordur, bu nedenle onların etrafınızı sarmasını veya laboratuvarda yakındaki bir ısı kaynağını bulmasını ve dev bir ateş topuna dönüşmesini engelleyecek pek bir şey yoktur.
VOC Bileşikleri
VOC bileşikleri, uçuculuk açısından orta aralıktadır. VVOC'lerden daha az uçucudurlar, ancak SVOC'lerden daha uçucudurlar. Bu bileşik sınıfı için kaynama noktası aralığı oldukça geniştir, ancak bu bileşikler, oda sıcaklığında dışarıda bırakırsanız, yine de hızla buharlaşacaktır. Bu bileşiklerin dikkatli bir şekilde ele alınması gerekir, ancak buharlaşmalarını ve laboratuvarınıza sızmalarını önleme açısından (VVOC'lere kıyasla) genellikle onlarla çalışmak daha kolaydır. Aslında, bir duvarı yeniden boyamak için bir kutu boya kullandıysanız veya tırnaklarınızdaki ojeyi çıkarmak için bir şişe aseton açtıysanız, VOC bileşiklerinin bazı güvenli kullanım uygulamalarına aşinasınızdır. Genel olarak konuşursak, bu bileşikler, uygun bir kap kullandığınız ve sıkıca kapalı tuttuğunuz sürece orijinal kaplarında kalacaktır.
SVOC Bileşikleri
SVOC'ler, en yüksek kaynama noktalarına ve en düşük uçuculuğa sahip VOC bileşikleri sınıfıdır. SVOC bileşiklerinin kaynama noktası aralığı oldukça yüksek olduğundan ve bu kategori alev geciktiricilerde kullanılan bileşikleri içerdiğinden isim yanıltıcı olabilir . Evet, bunu doğru okudunuz. "Yarı uçucu" olarak sınıflandırılan bileşikler bazen yangını yavaşlatmak veya önlemek için kullanılır. Laboratuvarda SVOC'lerle çalışıyorsanız, genellikle bunları çözücü olarak kullanmazsınız. Bu bileşikleri bir çözeltiden çıkarmak için genellikle başka (daha uçucu) organik çözücüler kullanıyorsunuz. SVOC'ler, VVOC ve VOC muadillerinden daha az uçucu olsalar da, tehlikeleri daha az önemli değildir. Bu bileşiklerden kaynaklanan tehlikenin, buharları solumaktan ziyade fiziksel temastan kaynaklanması daha olasıdır.
Çalıştığınız solventlerin uçuculuğu ne olursa olsun, her zaman uygun koruyucu ekipman giymeli ve bunlarla havalandırılmış, iklim kontrollü ortamlarda çalışmalısınız. Uçucu organik çözücüler, bir sorununuz olduğunu fark etmeden önce bile buharlar tehlikeli hale gelebileceğinden ekstra bir risk oluşturur.
SVOC bileşiklerini çıkarmak için uçucu organik çözücüler kullanıyorsanız, bunları bir çekerocak içerisinde veya bir vakum hattı altında çalışmalısınız. Solventlerin sıçramasını ve solvent buharlarının kaçmasını önlemek için tasarlanmış buhar kalkanları ile solvent buharlarına maruz kalmayı azaltmak için ek adımlar atabilirsiniz.
Tüm bu kimyasallarla çalışırken gerekli önlemleri ve eğitimleri aldığınızdan ve laboratuvar güvenliğinizi en üst düzeye çıkardığınızdan emin olun!
Laboratuvar güvenliği ile ilgili çok daha fazla bilgiyi " Laboratuvar güvenliği ve Çalışma Kuralları Eğitimi" ile edinebilirsiniz. Eğitimi incemek için tıklayınız.
Orhan Çakan
